Cập nhật vào 01/07
Gáo là loại quả được tìm thấy nhiều ở các tỉnh miền Tây sông nước, quả gáo có thể ăn chín hoặc xanh đều được. Vỏ cây gáo được biết đến với công dụng hạ sốt hiệu quả.
Quả gáo là quả gì? Nguồn gốc của quả gáo
Quả gáo là quả gì?
Quả gáo là loại quả mọc trên cây Gáo (tên gọi khác là gáo vàng, gáo nam, huỳnh bá, thiên ngân). Quả thường dính lại với nhau thành khối hình cầu, mỗi quả có 2 ô, mỗi ô có từ 5 – 8 hạt, cho quả chín vào tháng 6 – 8 dương lịch hàng năm. Gáo thường có nhiều loại là gáo trắng, gáo vàng hoặc gáo tròn (gáo đỏ). Gáo vàng da láng, quả không tròn, còn gáo trắng như trong clip thì tròn, ngoài da có gai mềm giống như chôm chôm. Quả gáo khi xanh sẽ có vị chát, thường ăn kèm muối hoặc dùng để kho cá.
Để nấu món cá kho gáo, ngoài cá và các nguyên liệu thông thường như nước mắm, tỏi, ớt… thì dĩ nhiên không thể thiếu quả gáo. Cá kho tốt nhất là nấu bằng nồi đất, xếp một lớp quả gáo, một lớp cá rồi lại một lớp gáo cắt lát lên trên cùng các gia vị nêm nếm vừa phải. Nồi cá được nấu trên than củi tới khi gần cạn nước, càng đun lâu thì xương cá càng mềm, thịt càng chặt và hương vị của quả gáo càng thấm sâu vào từng thớ thịt.
Xem thêm:
Quả thốt nốt ăn như thế nào? Tác dụng của quả thốt nốt
Quả lặc lè là quả gì? Quả lặc lè ăn như thế nào?
Nguồn gốc của quả gáo, cây gáo
Cây gáo có tên khoa học là Sarcocephalus coadunatus Druce, thuộc họ Cà phê (Rubiaceae). Cây gáo, quả gáo được phân bố và có nguồn gốc chủ yếu ở Đông Nam Á và Nam Á, phổ biến ở các quốc giá như Lào, Thái Lan, Ấn Độ, Việt Nam, Indonesia. Tại Việt Nam, cây gáo mọc nhiều ở các vùng đồi núi thấp và ở các vùng đồng bằng miền Tây do chim đưa hạt đến.
Cây ưa sáng, thường mọc ở ven rừng thứ sinh hay bờ nương rẫy, thích nghi với nhiều loại đất có pH trung tính và tầng đất thịt dày. Gáo sinh trưởng phát triển nhanh, trong vòng 5 năm đầu tiên, mỗi năm có thể cao từ 1 đến 1,5m. Khoảng 6 – 7 năm tuổi cây bắt đầu có hoa quả.
Hiện nay có 3 giống gáo chính: Cây gáo trắng, gáo vàng, gáo đỏ. Mỗi giống lại có những đặc điểm khác nhau nhất định:
Cây gáo trắng
Tên khác của gáo trắng là cà đam, cà tôm hoặc gáo tàu, chiều cao của cây có thể đạt tới 30 – 35m, thân nhiều cành, vỏ màu xám, gỗ gáo màu trắng, gỗ lõi bên trong cùng màu cam nhạt.
Lá cây dài khoảng 15 – 30cm, phần đầu lá có mũi nhọn còn đuôi lá có thể tả hay tròn, phiến lá có hình bầu dục. Mặt dưới lá được phủ một lớp lông mịn. Lá kèm thon nhọn dài khoảng 1,5 – 2cm và thường sớm rụng. Hoa gáo trắng mọc ở đầu cành nhánh. Quả có dạng phức kép hình cầu với đường kính khoảng 2 – 4,5cm.
Ở Ấn Độ và một số nước theo Hindu và Ấn Độ giáo, cây gáo trắng thường được trồng như loài cây tôn nghiêm và thần thánh. Hoa của cây gáo trắng có thể được dùng để chưng cất nước hoa, thân gỗ có thể sử dụng để đóng các vật gia dụng sau khi ngâm và xử lý qua hóa chất. Tuy vậy, người ta tránh trồng cây gáo nói chung ở các thành phố làm cây cảnh vì đặc tính thân mềm, dễ gãy đổ, gây nguy hiểm.
Cây gáo vàng
Loài gáo này cũng có thể cao tới 30 – 35m, đường kính thân cây thường dài khoảng 1m.Tán cây gáo vàng mọc đối xứng hình thấp nhìn giống với thông hay tùng. Hoa mọc thành cụm màu vàng, có mùi thơm dễ chịu. Gỗ màu vàng, cấu tạo mạch gỗ có sợi to và dài.
Cây gáo đỏ
Cây gáo đỏ tên khoa học là Haldina cordifolia, tên gọi khác là gáo tròn. Gáo tròn có phần thân thẳng đứng, vỏ thân khi còn non sẽ có màu nâu tro và tròn nhẵn. Tuy nhiên khi trưởng thành thì vỏ chuyển sang màu nâu và có sọc thẳng đứng. Tán cây có hình dù, cành cây dài và phẳng còn phần ngọn thì hơi rủ.
Lá gáo tròn dài tầm 10 – 30cm, rộng tầm 8 – 20cm, có hình mắt chim. Phần gốc có hình tim, phần chóp có đuôi nhọn dài. Lá có màu lục sẫm, mặt dưới lá có lông mềm còn mặt trên thì nhẵn và màu nhạt hơn.
Hoa gáo tròn có màu vàng với đường kính từ 18 – 25mm và xếp từ 1 – 3 cái, phần cuống dài khoảng từ 3 – 9cm. Quả nang hình nêm, dài khoảng 3 – 4cm và rộng khoảng 2cm ở đỉnh, có lông mềm. Mỗi quả có từ 6 – 8 hạt, hạt có cánh ở 2 đầu, nhọn ở gốc, chia đôi ở đỉnh.
Quả gáo chín có ăn được không?
Quả gáo khi chín hoàn toàn có thể ăn được. Quả gáo còn xanh ăn sẽ hơi chát, nhưng lúc chín thì trái chuyển sang màu vàng cam, bên trong lõi màu như dứa, ăn có vị chua ngọt đặc trưng. Gáo trắng thường chín vào mùa nước nổi ở miền Tây và ngọt hơn trái gáo vàng.
Ngoài ra, quả gáo chín cũng là thức ăn của 1 số loài chim lớn, nếu rụng xuống đất thường nhanh bị thối rữa. Gáo gieo giống tự nhiên chủ yếu bằng hạt, khi cây còn nhỏ nếu bị chặt hoặc gãy có thể tái sinh cây chồi. Trồng được bằng hạt.
Tại sao gáo có tác dụng điều trị sốt?
Nói về công dụng chữa bệnh thì trong 3 loại gáo, gáo tròn (gáo đỏ) là thông dụng hơn cả. Theo kinh nghiệm dân gian, vỏ gáo tròn có tác dụng hạ sốt và giải cảm rất tốt. Ngoài ra, cây còn có một số tác dụng như sát trùng, chống nhiễm khuẩn, điều trị xơ gan cổ trướng, chữa kiết lỵ, tiêu chảy…
Một trong những công dụng tuyệt vời nhất của cây gáo đó là có khả năng điều trị sốt hiệu quả. Bộ phận sử dụng chủ yếu từ cây gáo để làm bài thuốc trị sốt chủ yếu là vỏ gỗ gáo. Vỏ gỗ gáo có vị đắng, sau khi được thu hoạch sẽ đem chẻ nhỏ và phơi/sấy khô để sắc thuốc và dễ dàng bảo quản lâu dài.
Sở dĩ cây gáo có tác dụng điều trị sốt bởi trong thành phần vỏ gáo chứa nhiều dược chất quý như triterpene glycoside là naucleosid và noreugenin. Đây đều là các chất có tác dụng hạ nhiệt, chống virus, tốt cho đường tiêu hóa, nâng cao sức đề kháng của con người.
Để hạ sốt, bạn có thể sử dụng 10 – 15g vỏ gáo khô, sắc với 1 lít nước, đun cạn còn khoảng 500ml rồi chia uống 2 – 3 lần trong ngày.
Một số tác dụng khác của cây gáo
Ngoài có tác dụng hỗ trợ hạ sốt thì vỏ gáo còn là dược liệu hỗ trợ điều trị một số bệnh lý như tiêu chảy hoặc xơ gan cổ trướng, vết thương nhiễm khuẩn:
Hỗ trợ điều trị xơ gan cổ trướng
Xơ gan cổ trướng (xơ gan mất bù) là bệnh lý về chức năng gan và là giai đoạn cuối của bệnh xơ gan – khi khả năng hồi phục và thải độc ra khỏi cơ thể của gan không còn. Cổ trướng hình thành do sự tích lũy tụ dịch gây ra tình trạng phình to ở ổ bụng.
Bài thuốc hỗ trợ điều trị xơ gan cổ trướng từ vỏ gáo như sau:
Chuẩn bị: 10g vỏ gáo khô, 10g cỏ sữa, 10g cỏ xước.
Cách làm: Đem tất cả các nguyên liệu rửa sạch, cho vào nồi, sắc cùn 1.5 lít nước, đun sôi tới khi cạn còn 500 – 600ml nước thì tắt bếp. Chia 3 lần uống/ngày, uống liên tục trong 15 ngày.
Hỗ trợ chữa lành vết thương nhiễm khuẩn
Chuẩn bị: 50 – 60g vỏ cây gáo tròn.
Thực hiện: Đem dược liệu đi rửa sạch rồi cho vào ấm. Sắc trên lửa nhỏ để thu lấy nước đặc. Dùng nước thuốc này để rửa vết thương bị nhiễm khuẩn 2 lần/ngày.
Hỗ trợ chữa tiêu chảy, kiết lị
Bạn có thể dùng vỏ gáo và thực hiện 1 trong 3 cách sau để chữa tiêu chảy, kiết lị:
Cách 1: 10g vỏ gáo khô, 10g vỏ cây van núi, 10g vỏ cây chòi mòi. Rửa sạch và sắc cùng 1.5 lít nước, đun cạn còn 500ml thì tắt bếp, chia 3 – 4 lần uống/ngày.
Cách 2: Lấy 30g rễ gáo khô, rửa sạch, sắc cùng 1.5 lít nước tới khi cạn còn khoảng 500 – 600ml thì tắt bếp, chia 3 – 4 lần uống trong ngày.
Cách 3: Lấy 15g vỏ gáo, 10g khổ sâm rửa sạch, sắc nước uống trong ngày.
Ngoài ra, cây Gáo còn được nhân dân các nước dùng làm thuốc, cụ thể:
Ở Campuchia, nhân dân vùng Xiêm Riệp dùng vỏ gáo làm thuốc giảm đau.
Ở Philippine, bột vỏ gáo dùng chữa vết loét. Nước sắc chữa vết thương, tiêu chảy, đau răng.
Ở New Guinea, nước ngâm vỏ Gáo chữa đau dạ dày.
Ở Ấn Độ, vỏ của cây lại dùng trị rắn cắn. Ngoài cây gáo thì cây ba chẽ cũng là một phương thuốc hữu hiệu điều trị khi bị rắn cắn.
Giá vỏ gáo khô hiện nay bao nhiêu tiền 1kg?
Do mang nhiều công dụng, sử dụng làm bài thuốc chữa bệnh nên nhu cầu mua vỏ gáo tương đối nhiều. Hiện vỏ gáo khô hiện đang được bán với giá trung bình từ 180.000 – 250.000 đồng/kg tùy nơi. Bạn cần xem xét địa chỉ mua thật kỹ lưỡng để đảm bảo mua được vỏ gáo khô chất lượng, sử dụng mang lại hiệu quả tốt cho sức khỏe.
Mời bạn tham khảo:
- Quả dọc là quả gì? Những món canh chua từ quả dọc ngon nhất
- Quả duối là gì? Quả duối có ăn được không?
- Quả chò là quả gì? Quả chò và lợi ích với tim mạch
- Quả cả pháo: Tác dụng, cách chế biến và ăn sao cho đúng?
- Quả bầu: Tác dụng và cách trồng cây bầu sai trĩu quả
- Quả bòn bon giá bao nhiêu? Tác dụng và cách ăn quả bòn bon
